Η βιοπολιτική της πανδημίας

του Κώστα Δουζίνα

Η πανδημία του κορονοϊού και τα μέτρα έκτακτης ανάγκης που υιοθέτησαν όλες οι κυβερνήσεις -άλλες γρήγορα και βίαια, άλλες σταδιακά και ήπια- επιβάλλουν την αυστηρότερη δυνατή πειθάρχηση της συμπεριφοράς και εκτεταμένο έλεγχο όλων των πλευρών της ζωής. Εντατικοποιούν σε πρωτοφανή βαθμό την άσκηση εξουσίας που ονομάστηκε βιοεξουσία και επιτελείται μέσω των στρατηγικών της βιοπολιτικής.

Η βιοπολιτική αποτελεί τον γενικό τρόπο άσκησης της εξουσίας στον ύστερο καπιταλισμό. Και την περίοδο της επιδημίας η άσκηση της πολιτικής επί της ζωής γίνεται ολοφάνερη. Αλλά με εξαίρεση δύο εξαιρετικά άρθρα του Κύρκου Δοξιάδη, η άγνοια της θεωρίας δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στην κατανόηση της κατάστασης. Στην Ελλάδα λέγονται πολλά για το δίκαιο, τα δικαιώματα, το Σύνταγμα, αλλά πολύ λίγα για την εξουσία.

Η θεωρία περί βιοπολιτικής και βιοεξουσίας εισήχθη από τον Michel Foucault. Την ανέπτυξαν μεταξύ άλλων ο Gilles Deleuze, ο Michael Hardt και ο Antonio Negri, ο Giorgio Agamben και ο Roberto Esposito. Ας δούμε περιληπτικά μερικά βασικά στοιχεία τα οποία θα χρησιμεύσουν στην ανάλυση των πρωτοφανών μέτρων που υφιστάμεθα όλοι. Κατά τον Foucault, από τον 18ο αιώνα και μετά η εξουσία οργανώνεται μέσω της πειθάρχησης των σωμάτων. Σε εξειδικευμένους θεσμούς, όπως τα πτωχοκομεία, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, οι στρατώνες και οι φυλακές, οι άνθρωποι υποβάλλονταν σε διαρκή παρατήρηση, ταξινόμηση και πειθαρχία.

Στόχος της είναι να διαμορφώσει το σώμα, τις κινήσεις και τις συμπεριφορές τους και να τους καταστήσει οικονομικά παραγωγικούς και κοινωνικά πειθήνιους, έτοιμους να στελεχώσουν τα εργοστάσια και τους στρατούς, τα δύο μεγάλα εργαλεία της νεωτερικής κυριαρχίας. Η εξουσία λειτουργεί λοιπόν μέσω μιας ενεργής και δημιουργικής διευθέτησης δυνάμεων. Με την παρατήρηση και κατηγοριοποίηση των αντικείμενων της δημιουργεί νέα αντικείμενα γνώσης, παρέμβασης και επένδυσης, όπως η σεξουαλικότητα και η παραβατικότητα.

Ετσι παράγει την πραγματικότητα και δημιουργεί το υποκείμενο της νεωτερικότητας και τη γνώση μας για αυτό. Στις «πειθαρχικές κοινωνίες» η επιστημονική γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί πριν ή ανεξάρτητα από τις χρήσεις για τις οποίες προορίζεται, είναι συνάρτηση των σχέσεων εξουσίας. Οι θεσμοί αυτοί λοιπόν οδήγησαν στη δημιουργία των κοινωνικών επιστημών με τη στατιστική να είναι η «βασιλική» επιστήμη του κράτους (state-statistics).

Από τον 19ο αιώνα η κοινωνία της πειθαρχίας συμπληρώθηκε σταδιακά και αντικαταστάθηκε από την «κοινωνία του ελέγχου» και της βιοεξουσίας. Στον βιοπολιτικό καπιταλισμό η άσκηση εξουσίας δεν επικεντρώνεται πια στη διαχείριση και κατεύθυνση των συμπεριφορών. Η διαχείριση του κοινωνικού σώματος γίνεται μέσω του ελέγχου της βιολογικής ζωής. Η βιοεξουσία εκτείνεται από τα βάθη της συνείδησης στα σώματα του πληθυσμού και στη στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων βάσει χαρακτηριστικών όπως το φύλο, η φυλή, η ηλικία, το επάγγελμα ή η εθνότητα. Οι κατηγορίες αυτές τα ομογενοποιούν, περιορίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και επιτρέπουν την εφαρμογή πολιτικών κλίμακας.

Ολες οι σημαντικές κρατικές πολιτικές του 20ού αιώνα έχουν βιοπολιτικά χαρακτηριστικά. Πολιτικές για τη δημόσια υγεία, την παιδεία, το ρίσκο και την ασφάλιση, τη σεξουαλικότητα και τη γονιμότητα, τη μετανάστευση εφαρμόζονται με στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του πληθυσμού και αυξάνουν τις ατομικές γνώσεις και σωματικές δεξιότητες.

Η βιοπολιτική ελέγχει τη ζωή και τις βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπου και εξασφαλίζει ότι ρυθμίζονται και πειθαρχούν. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει προβλέψεις, στατιστικούς υπολογισμούς, χρήση αλγορίθμων και άλλα μέτρα τα οποία ως μηχανισμοί ελέγχου επιβάλλονται στο στοιχείο της τυχαιότητας που υπάρχει σε κάθε ζώντα πληθυσμό, έτσι ώστε να βελτιώνεται η ζωή. Περισσότερα εδώ

Δημοσιεύεται με άδεια του συγγραφέα.