Κουβαλώντας το στίγμα των προγόνων

Στο οπισθόφυλλο του μυθιστορήματος Η απόγονος του συγγραφέα Μιχάλη Πιτένη τίθεται το ερώτημα: «Μπορεί το παρελθόν να ερμηνεύσει το παρόν και, ίσως, να δείχνει και το μέλλον;» Θα επαναδιατυπώσω το ερώτημα: μπορεί αυτό να γίνει μέσω της λογοτεχνίας;

Ακολουθώντας την παράδοση του Ρώσου θεωρητικού της λογοτεχνίας Μπαχτίν, ο οποίος επανεισάγει την πραγματικότητα, την ιστορία και την κοινωνία στο κείμενο, ο Τοντόροφ θεωρεί πως η λογοτεχνία, προτείνοντας μία ερμηνεία του κόσμου, είναι ταυτόχρονα ένας στοχασμός για την ανθρώπινη -κατάσταση. Γράφει στο βιβλίο του Η λογοτεχνία σε κίνδυνο, που αποτελεί έναν ύμνο στη δύναμη της λογοτεχνίας: «η πραγματικότητα την οποία η λογοτεχνία φιλοδοξεί να κατανοήσει είναι απλούστατα (αλλά, συγχρόνως, τίποτα δεν είναι πιο περίπλοκο) η ανθρώπινη εμπειρία».

Βασική λοιπόν θεωρητική αφετηρία της προσέγγισης του μυθιστορήματος του Πιτένη είναι ότι η λογοτεχνία, αντλώντας τα θέματά της από την ιστορία, λειτουργεί ως φορέας της ατομικής, συλλογικής και πολιτισμικής μνήμης και επιδρά στις συνειδήσεις των αναγνωστών. Με αυτή την έννοια, η λογοτεχνία καθορίζει την ιστορική συνείδηση, και, κατά συνέπεια, το παρόν μας και το μέλλον μας.

Το μυθιστόρημα Η απόγονος είναι το κατεξοχήν έργο του συγγραφέα που συνδιαλέγεται με την ιστορία. Καταπιάνεται με το θέμα της αναβίωσης της ναζιστικής ιδεολογίας στη σημερινή Ευρώπη, μιας ιδεολογίας, όπως σχολιάζει ο ίδιος, μεταλλαγμένης και προσαρμοσμένης στις σύγχρονες συνθήκες και γι’ αυτό, ίσως, πιο επικίνδυνης. Η υπόθεση με λίγα λόγια έχει ως εξής: Η Μαριάννα Ανδρέου, μια νέα μαχόμενη δικηγόρος, συνδέεται ερωτικά με τον Ότο Σαντάου, πρόεδρο της διεθνούς οργάνωσης «Η Γερμανία για την ενωμένη Ευρώπη». Η οργάνωση ως φανερό της στόχο έχει τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την καλύτερη συνεννόηση των Ευρωπαίων πολιτών, με τη Γερμανία να παίζει προεξάρχοντα ρόλο. Η ηρωίδα συναντά στο Μόναχο, όπου γίνονται τακτικά τα συνέδρια της οργάνωσης, τον Καταλανό ακτιβιστή Ενρίκε Ρόχας ο οποίος της θέτει ερωτήματα σχετικά με την καταγωγή της. Από το σημείο αυτό και μετά το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από την προσπάθειά της να ανασυνθέσει την πραγματική ιστορία των προγόνων της. Η αφιέρωση στο πίσω μέρος μιας παλιάς φωτογραφίας, που βρέθηκε κρυμμένη στα πράγματα της μητέρας της, την οδηγεί στην οδυνηρή ανακάλυψη ότι η μητέρα της Κέλυ ήταν ένα παιδί της Βέρμαχτ και ότι ο παππούς της ήταν λοχαγός των Ες Ες που διετέλεσε, ανάμεσα σε άλλα, διοικητής ενός μαιευτηρίου Lebensborn, στο οποίο εφαρμοζόταν το πρόγραμμα ευγονικής του Χάινριχ Χίμλερ. Ένα πρόγραμμα που στόχο είχε να ενθαρρύνει, αρχικά, άνδρες-μέλη των Ες Ες να τεκνοποιούν με γυναίκες που πληρούσαν τα χαρακτηριστικά της Άριας φυλής. Η ηρωίδα μαζί με τα άλλα πρόσωπα του έργου, τον Έλληνα Παναγιώτη που πάει να σπουδάσει στη Γερμανία, τον Βέλγο συλλέκτη έργων τέχνης Τίο Ρενάρ, τον Γάλλο οικονομολόγο Ντομινίκ Περετί, τον Ιταλό καθολικό ιερέα Τζιάκομο Σαντρίνι περιπλανιούνται σε μητροπόλεις της σημερινής Ευρώπης, όπως είναι το Μόναχο, οι Βρυξέλλες, η Ρώμη και η Θεσσαλονίκη και έρχονται αντιμέτωποι με την ευρωπαϊκή ιστορία. Και αυτή η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο «από μια ατέλειωτη γραμμή ανθρώπινου αίματος που πολλές φορές χύθηκε για το τίποτα». Στο συνέδριο που πραγματοποιεί η οργάνωση στο Μόναχο, και στο οποίο συγκεντρώνονται οπαδοί νοσταλγοί του Χίτλερ, η ηρωίδα βιώνει επώδυνα την ανακάλυψη της πραγματικής της ταυτότητας.

Η συνέχεια εδώ