Ηθική και πολιτική στη σκέψη του Δημόκριτου

Τη Δευτέρα 22 Μαρτίου, στις 7 μ.μ., ο Ηλίας Βαβούρας μίλησε για την ηθική και πολιτική στη σκέψη του Δημόκριτου. Πρόκειται για την 7η εκδήλωση του κύκλου διαδικτυακών διαλέξεων με τίτλο “Η φιλοσοφία στην εποχή της κρίσης”.

Ο σύνδεσμος για το βίντεο της εκδήλωσης: https://www.youtube.com/watch?v=-UMBglONVBw

Η επικοινωνία με τους άλλους ως κοινωνική συναναστροφή (π.χ. φιλία) ή άσκηση πολιτικής (π.χ. νομοθεσία, δικαιοσύνη, συμμετοχή στα κοινά), η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, η τέχνη ως μοχλός έκφρασης ευγενών συναισθημάτων αποτελούν πολιτισμικές εκφάνσεις συνεχούς τελειοποίησης του ανθρώπινου ορθολογισμού. Ο ανθρώπινος πολιτισμός αποτελεί προϊόν δημιουργίας του ανθρώπινου λόγου και αυτό διαχωρίζει πλήρως τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα έμβια όντα. Ο άνθρωπος μέσω του ορθού λόγου δεν αποτελεί απλό μέρος του φυσικού όλου, αλλά δύναται να ορίζει ο ίδιος το μέλλον του, καθίσταται ο ίδιος δημιουργός του μέλλοντός του, δημιουργός της πολιτικής και πολιτισμικής ιστορίας του.

Αυτό κατά ένα παράδοξο αλλά απόλυτα λογικό για τον Δημόκριτο τρόπο συνάδει και με τον φυσικό ηδονισμό του ανθρώπου. Κατά τη δημοκρίτεια θεώρηση των ανθρωπίνων πραγμάτων κατέστη σαφές ότι ὅρος συμφόρων καὶ ἀσυμφόρων τέρψις καὶ ἀτερπίη, ότι δηλαδή η ηδονή και η οδύνη αποτελούν το στοιχείο που ορίζει το συμφέρον ή το μη συμφέρον για τον άνθρωπο. Αλλά η ευδαιμονία πρέπει να είναι κάτι συμφέρον για τον άνθρωπο και η κακοδαιμονία κάτι μη συμφέρον, διαφορετικά θα οδηγούμασταν σε λογικό άτοπο. Επομένως, εφόσον η ηδονή και η οδύνη ορίζουν το συμφέρον και το μη συμφέρον για τον άνθρωπο, πρέπει να ορίζουν και αυτό που αποτελεί τη μέγιστη συμφέρουσα κατάσταση για τον άνθρωπο, δηλαδή την ευδαιμονία. Η ευδαιμονία λοιπόν όχι μόνο σχετίζεται με την ηδονή αλλά ταυτίζεται με αυτή εφόσον και η ίδια αποτελεί κάτι συμφέρον για τον άνθρωπο και ως εκ τούτου κάτι ευχάριστο. Όμως, όλες οι ηδονές δεν είναι ωφέλιμες για τον άνθρωπο, υπάρχουν ηδονές που βλάπτουν τον λήπτη τους βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Επίσης, οι ηδονές διακρίνονται μεταξύ τους ως προς την ποιότητα, άλλες ηδονές, όπως οι πνευματικές, έχουν μεγαλύτερη αξία λόγω της σημαντικότητας και της διάρκειάς τους, ενώ άλλες μικρότερη αξία λόγω της μικρής τους σημασίας και της παροδικής τους διάρκειας.

Σε αυτό το σημείο καθίσταται εμφανές ότι η ηδονή χωρίς τη λογική ικανότητα δεν μπορεί να ταυτιστεί με το υπέρτατο αγαθό της ευδαιμονίας, αφενός διότι η διάκριση μεταξύ των επωφελών και επιβλαβών ηδονών αλλά και το μέτρο της απόλαυσής τους είναι έργο του ορθού λόγου, αφετέρου διότι οι πνευματικές ηδονές είναι σημαντικότερες από τις σωματικές και ως εκ τούτου η απόλαυσή τους προϋποθέτει ανεπτυγμένη νοημοσύνη. Συνεπώς το καλό με το ηδύ δεν μπορούν να ταυτιστούν, αν δεν υπάρχει η διαμεσολάβηση του ορθού λόγου. Η ευδαιμονία είναι κάτι ευχάριστο, αλλά ποτέ δεν θα μπορούσε να υπάρξει, αν δεν υφίστατο η ανθρώπινη ορθολογική κρίση.

Βιογραφικό

Ο Ηλίας Βαβούρας είναι Δρ Φιλοσοφίας του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. και Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Παν. Δυτ. Μακεδονίας. Έχει διδάξει φιλοσοφία στη φιλοσοφική σχολή του Α.Π.Θ., στο Ανοιχτό Παν/μιο Κύπρου, στην Αν. Εκκλησ. Ακαδημία Θεσ/νίκης και αλλού. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στα γνωστικά αντικείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας,της Πολιτικής Φιλοσοφίας, της Ηθικής Φιλοσοφίας,της Νεότερηςκαι Σύγχρονης Ηθικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας.Από το 2010 είναι υπεύθυνος έκδοσης του επιστημονικού περιοδικού Φιλοσοφεῖν: ἐπιστήμη, εὔνοια, παρρησία. Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έχει συμμετάσχει σε πανελλήνια και διεθνή επιστημονικά συνέδρια. Στη συγγραφική του δραστηριότητα εντάσσονται τα εξής βιβλία-μονογραφίες:1.Πλάτων Γοργίας(Εισαγωγή, μετάφραση, φιλοσοφική ανάλυση, ερμηνευτικά σχόλια), Ζήτρος, 2008. 2. Πλάτων Πολιτικός (Εισαγωγή, ερμηνευτικά σχόλια), Μτφρ. Θ. Μαυρόπουλος, Ζήτρος, 2010. 3. Ο «Πολιτικός Ἀνὴρ» στην Αρχαία Ελλάδα: Οι φιλοσοφικές καταβολές της πολιτικής πράξης (Από τον Όμηρο στον Αριστοτέλη), Ζήτρος, 2013. 4. Τόμας Χομπς, Περί του Πολίτη (De Cive), (Εισαγωγή,μετάφραση, ερμηνευτικά σχόλια: Ηλίας Βαβούρας – Ευτυχία Φιριπή), Ζήτρος, 2015. 5. Δημόκριτος, Ηθική Πολιτική (Εισαγωγή, μετάφραση, ερμηνευτικά σχόλια), Ζήτρος, 2020. 6. Leo Strauss, Τι είναι Πολιτική Φιλοσοφία; (Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια), υπό έκδοση. Η ιστοσελίδα του: http://vavouras-ilias.blogspot.com/